İnci San Türkiye akademisinin en yetkin ve usta isimlerinden birisiydi. 16 Eylül 2021 yarihinde vefat eden İnci San yazdığı kitap ve makaleler, yetiştirdiği öğrenciler ve destek verdiği sivil toplum örgütlenmesiyle sanat eğitimi, müze eğitimi ve yaratıcı dramanın kurucuları arasında yer almıştır. 25 Ekim 2023 tarihinde Ankara Üniversitesi Cebeci Kampüsünde yer alan ATAUM binasında gerçekleştirilen etkinlikte İnci San ailesi, dostları, asistanları, öğrencileri ve takipçileri tarafından anılmıştır. Bu anı etkinliğinde ayrıca Prof. Dr. Ayşe Çakır İlhan, Prof. Dr. Ayşe Okvuran ve Prof. Dr. Ömer Adıgüzel tarafından hazırlamış olan Prof. Dr. İnci San Anısına kitabını tanıtımı da yapılmıştır.

1936 yılında Ankara’da doğan İnci San yeni kurulan Cumhuriyet ideallerini içselleştirmiş bir ailede yetişmiştir. Babası Nejat Berkmen, yeni kurulan Cumhuriyetin çok önem verdiği, tarımsal kalkınmanın önemli kurumlarından birisi olan Tohum Islah İstasyonu’nun başındaydı. Görevi Anadolu iklimine uygun, kurak bölgelerde yetişen bitkilerin incelemesini ve yetiştirilmesini sağlamaktı. Annesi ise babasının Almanya’ya gittiğinde tanışıp, 1929 yılında evlendiği tıp eğitimi almış olan Evin Berkmen’dir (evlenmeden önceki ismi Eva Brückner).

Prof. Dr. İnci San Anma Töreni 25 Ekim 2023

Eğitim hayatına Mimar Kemal İlkokulunda başlamış sonrasında Ankara Kız Lisesinde devam etmiştir. İnci San Cumhuriyetin erken döneminin çalışkan ve mükemmele ulaşma arzusu içerisindeki kuşağının bir bireyi olarak eğitilmiştir. Ailesi o sıralarda Kavaklıdere’deki Paris Caddesi’ne tanışmıştır. İnci San kendisiyle yapılmış olan nehir söyleşide başarılı bir öğrenci olmanın ötesinde ne kadar aktif bir öğrenci olduğunu da şu cümlelerle ortaya koyuyor: “Folklor, Kızılay ve tiyatro kollarında çalıştım. Ortaokulda sağlık koluydum. İlkokulda da sağlık koluydum. Lisede tiyatro kolundaydım. Ümran Uzman diye bir Devlet Tiyatrosu Sanatçısı vardı, o bizi bir oyuna çalıştırmıştı. Benim orda bir anne rolüm oldu, daha fazla değil ama folklorda daha uzun zaman bulundum ve sevdim, devam ettim.”

Üniversite eğitimine ise Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesinde (DTCF) Alman Dili ve Edebiyatı Bölümünde başladı. Bu bölümü 1959 yılında bitirdikten sonra fakültenin Sanat Tarihi Bölümünde de okudu, bu bölümü de 1965 yılında bitirdi. DTCF’de okurken Suat Sinanoğlu, Samim Sinanoğlu, Yaşar Önen, İrfan Şahinbaş, Melâhat Özgü, Ekrem Akurgal, K. Otto-Dorn gibi büyük bilim insanlarının öğrencisi oldu. İkinci Dünya Savaşından sonra Almanya ve Nazilerin işgal ettiği diğer topraklardan göçmek zorunda kalan önemli akademisyenlerin etkileri DTCF üzerinde devam etmekteydi,  bu yüzden fakülte dünya çapında güçlü bir eğitim veren bir eğitim kurumuydu. İnci San da bu tedrisattan geçerek lisans eğitimini tamamlamıştır.

DTCF Sanat Tarihi Bölümünden mezun olduğu yıl Hacettepe Üniversitesinde Sanat Tarihi Bölümünü kuran Ord. Prof. Suut Kemal Yetkin’in asistanı olarak akademik kariyerine başladı. Daha sonra Suut Kemal Yetkin’in Ankara Üniversitesine dönmesiyle beraber İnci San da Ankara Üniversitesinde Prof. Dr. Hamide Topçuoğlu dekanlığında kurulan Eğitim Bilimleri Fakültesine geldi. Yeni kurulan fakültenin sanat eğitimi kürsüsünün ilk asistanı olarak çalışmaya başladı. 1971 yılında yüksek lisans tezini tamamlayan İnci San 1974 yılında Sanatsal Yaratma ve Çocukta Yaratıcılık isimli çalışmasıyla doktora dereceğini aldı. Bu tezi daha sonra Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından basılmıştır. 1981 yılında yazdığı Sanat Eğitimi Kuramları doçentlik teziyle de ‘sanat tarihi ve estetik’ doçenti unvanını almıştır. Bu doçentlik tezi de 1983 yılında Tan yayınları, 2003 yılında da genişletilmiş haliyle Ütopya yayınları tarafından basılmıştır. 1988 yılında profesör olan İnci San 2000 yılında kendi isteğiyle emekli olmuştur.

Bu ilk iki kitabı dışında daha sonra İnci San pek çok kitap ve makale yayınlamıştır. Üçüncü kitabı 1985 yılında ilk kez Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi tarafından ikinci ve genişletilmiş baskısı ise 2003 yılında Ütopya yayınları tarafından yapılan Sanat ve Eğitim’dir. 1987 yılında ise Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi için hazırlanmış olan Güzel Sanatlar Eğitimi isimli kitabın ortak yazarlarından birisidir. 1990 yılında Ayşe Okvuran ve Ömer Adıgüzel ile beraber Türkiye Eğitim Derneği için Ortaöğretim Kurumlarında Resim-İş Öğretimi ve Sorunları isimli kitabı derlemiştir. Bu kitaba Zafer Gençaydın, Hidayet Telli, Jale Erzen, Yücel Gel, Olcay Kırışoğlu, Serap Etike, Ayşe Çakır İlhan gibi isimler katkı sunmuşlardır. 1994 yılında ise Sanat Eğitiminin Geleceği isimli seminer dizisinin metinlerini yayına hazırlamıştır. Bu kitaba da Peter Wolters, Otfried Schoz, Zehra İpşiroğlu, Zafer Gençaydın, Hidayet Telli, Seçil Büker, Kaya Özsezgin, Olcay Kırışoğlu, Sıtkı M. Erinç gibi isimler katkı sunmuşlardır. Yine 1994 yılında gerçekleşen V. Uluslararası Eğitimde Yaratıcı Drama Seminerleri: Drama ve Öğretim Bilgisi kitabını yayına hazırlamıştır. 1997 yılında VI. Uluslararası Eğitimde Yaratıcı Drama Seminerleri: Drama, Maske, Müze kitabını yayına hazırlamıştır. 2006 yılında Ayşe Çakır İlhan ile beraber Sanat Eğitiminde Sanat Biliminin Rolü isimli kitabın hazırlanmasına katkı sunmuştur. İnci San’ın daha sonrasında yayına hazırladığı kitaplar ise şu şekildedir: 2008 yılında Eğitim ve Müze, 2012 yılında Çocuk Müzeleri ve Yaratıcı Drama, 2016 yılında 18. Uluslararası Eğitimde Yaratıcı Drama Semineri: Yaratıcı Drama ile Farklılıklar ve Farkındalıklar. 2018 yılından sonra ise Yeni İnsan yayınları tarafından Mete Akoğuz editörlüğünde İnci San’ın makalelerini içeren derlemer yayınlanmıştır. Bu diziden çıkan kitaplar ise şunlardır: 2018 yılında Yaratıcı Drama ve Müze, 2019 yılında Sanatlar, Eğitim ve Kültür, 2020 yılında Çocuk ve Sanat, 2022 yılında Sanata Tarihsel ve Kültürel Yaklaşımlar.

İnci San, 1978 ve 1979 yıllarında Kültür Bakanlığı Çocuk Yayınları Danışma Kurulunda, 1983-1986 yıllarında da aynı Bakanlığın Sanat Eserleri Yayın Kurulunda, 3 yıl da TED Bilim Kurulunda görev alarak akademik bilgi birikimini akademi dışı alanlarda da yürütmüştür. Ayrıca 1989’da Uluslararası Çocuk ve Gençlik Tiyatroları Birliği (ASSITEJ) Türkiye Merkezi’nin, 1990 yılında da Çağdaş Drama Derneğinin kuruluşunda yer almıştır. 1997’de Sanat Eğitimcileri Derneğinin (SEDER) kurulmasını sağlamıştır. Hem SEDER’in hem de Çağdaş Drama Derneğinin uzun süre başkanlığını sürdürmüştür. İnci San’ın, sivil toplumu geliştirmek için attığı bu adımlar bilimsel bilginin akademi dışında varlığı ve halk eğitiminin gelişmesi için atılmış olan adımlardır.

İnci San’ın akademiye ve sanatlar eğitimine katkısı çok büyük olmuştur. İnci San’ın asistanlığını yapan ve kendisinin emekliliğinden sonra Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümünü devam ettiren öğrencileri ve çalışma arkadaşları Prof. Dr. Ayşe Çakır İlhan, Prof. Dr. Ayşe Okvuran ve Prof. Dr. Ömer Adıgüzel bu katkıları üç başlık altında değerlendirmişlerdir: Güzel sanatlar eğitimi, yaratıcı drama ve müze eğitimi. İnci San’ın erken çalışma gündemi çocukların gelişimi ve sanatın çocuk gelişimine olan katkıları üzerinedir. Bu çalışma kapsamında İnci San sadece eğitim, psikoloji ve sanat tarihi gibi alanlara değil nöroloji gibi alanları da incelemiştir. İnci San için sanatlar eğitimi estetik farkındalığa sahip sorumluluk sahibi vatandaşlar yetiştirmek için en önemli araçlardan birisidir. İnci San bu yaklaşımıyla sanatçı yetiştirme ile sınırlandırılmış olan sanat eğitimi alanını herkese açılmasına ön ayak olmuştur. İnci San’ın diğer önemli katkısı yaratıcı dramanın eğitim alanına uygulanması konusunda Tamer Levent ile beraber girdiği iş birliği olmuştur. Yaratıcı drama ile beraber klasik eğitim yöntemlerine karşı çocukların ve öğrencilerin yaratıcılıklarını, oyun oynama potansiyellerini ve eğitim ile eğlenceyi birleştirebilme kapasitelerini geliştirmesini sağlayan bir yöntem oluşturulmuştur. İnci San’ın kurucu olduğu Çağdaş Drama Derneği, bugün açılan bu yoldan hala sertifika vermekte ve eğitmenler yetiştirmektedir. İnci San’ın son katkısı ise müze eğitimi alanına verdiği katkılardır.

İnci San bu büyük katkılarının yanında irili ufaklı iyilikleri ile herkesin hayatına dokunmuştur. Ankara Üniversitesi bünyesinde faaliyetlerini sürdüren Ankara Oyuncak Müzesine [1] bağışladığı 1890 yılında Almanya’da yapılmış olan ‘Bebek Evi Takımı’ oyuncağı oldukça önemli bir katkıdır. İnci San bu klasik oyuncak ile nasıl oynadığını nehir söyleşide şöyle anlatmakta: “Oyuncaklar genellikle yılsonunda kutusundan çıkar, ortada bir masanın üzerinde sergilenir, böyle bir hafta/on gün gibi benim odamda şifonyerinin üzerinde dururdu. Orada biraz ben oynardım, hani öyle ortalığa saçıp yerlerde falan oynamazdım. Sonra onlar yine kutusuna girer bir yıllığına ortadan kaybolurdu. Sürekli oynamazdım, ama ben ilkokula başladıktan sonra da bu âdeti hep sürdürdük. Oyuncaklar çıkar, şifonyerinin üstüne yayılırdı, onların keyfini çıkarır, zevkini tadarım. Ondan sonra toparlarım, onun için bugüne kadar kaldı.” Bunun yanında İnci San’ın BirKültür arşivine bağışladığı bebeklik kıyafetleri de bulunmaktadır.

İnci San hem akademik hem de akademi dışı katkılarıyla bilim ve eğitim dünyasının gelişmesine büyük katkılar sunmuştur. Ömrünün sonuna kadar sürekli çalışma ve üretmeyi kendisine şiar edinmiş bu cumhuriyet kadını için yapabileceğimiz en önemli çaba onun açtığı yolları daha da genişletmek ve bu yolda ilerlemek olacaktır.

Not: Bu yazının hazırlanmasında  Prof. Dr. Ayşe Çakır İlhan, Prof. Dr. Ayşe Okvuran ve Prof. Dr. Ömer Adıgüzel’in hazırlamış oldukları Prof. Dr. İnci San Anısına isimli kitaptan faydalanılmıştır. Biyografik ayrıntılar bu kitapta İnci San’ın kızı Burcu San Sonumut’un yazmış olduğu ‘İnci San’ı Anlamak’ ve kitabın sonunda yer alan Ayşe Çakır İlhan ile yapmış olduğu nehir söyleşiden aktarılmıştır. [2]

[1] Ankara Oyuncak Müzesini dijital olarak gezmek için: Ankara Oyunca Müzesi 3B

[2] Kitabın dijital kopyasına ulaşmak için: http://www.sanategitimcileridernegi.com/img/_15182724102023_.pdf