Müzecilik kavramı temellendiği 18. yüzyıldan bu yana sürekli bir değişim içinde. Bazen sanat, bazen mimari, bazen teknoloji, toplum ve devlet bu değişime önayak olurken tartışmalar bir noktada değişimin müzelerden mi yoksa müzelerin temas ettiklerinden mi kaynaklandığı üzerinde yoğunlaşır. Örneğin mimarlıktaki gelişmeler müzelerin sergileme rejimlerini belirlemede önemli bir faktör olagelir. Mimarlık kendini müzede temsil edecek mi yoksa sergilenen nesnelerin en makul şekilde sergilenmesi için işlevsel bir katkıya mı sahip olacak kabilinden iki yaklaşım iki farklı müzecilik anlayışına göndermede bulunur. Birisi doğrudan nesne merkezli müzecilik anlayışıyla, müzede nesneye odaklanmayı engelleyecek her türlü müdahalenin ortadan kaldırılmasında, diğeri mimarinin salt işleve indirgenemeyeceği itirazıyla, teknik manada manipülasyona, oyunsuluğa ve mimarinin görünürlüğüne izin veren yaklaşımda karşılığını bulur. Müzeciliğin doğrudan belirleyici olmadığı ancak onun alanında varlığını inşa eden iki mimarlık anlayışı müzecilik sahasının genişliğini işaret eder. Müzelerin kendi bilim alanı dışındaki etkilere bu denli açık oluşu, toplumda ve onun etkinliklerinde karşılık bulan bir zemine oturduğunu işaret eder. Müzelerin odaklarını koleksiyon dışındaki merkezlere doğru kaydırması -bir spekülasyon üretmek adına söylenirse- mimarideki işlev bağının gevşemesinde etkili olmuş olabilir. Odak değişimlerini ve benzer izleri tarih felsefesinden, edebiyat yaklaşımlarına, tiyatrodan arkeolojiye kadar birçok alanda takip edebiliriz. Örneğin tarih bugün sadece kralların, büyük savaşların, imparatorlukların ve devrimlerin anlatısı olmaktan sıradan insanın tarih içindeki yerini araştırmaya doğru bir değişim yaşamakta. Müzelerdeki başyapıtlardansa ziyaretçinin önem kazandığı değişimle tarih yaklaşımındaki değişimin uyumluluğu bu açıdan bariz görülmekte. Kısacası müzeler –pek çok alan gibi- içten dışa ve dıştan içe sürekli bir değişim içeren organizasyonlardır.
Müzeciliğin değişimini net ve ilişkisel manada görmek isteyenler Ceren Karadeniz’in, Ankara Rahmi Koç Müzesi‘nde açılan Bavulumdaki Müzeler sergisini ziyaret edebilir. Sergi 18. yüzyıldaki bir ideolojik nosyona yönelik faaliyet yürüten ve ulus inşa etme amaçlı kullanılan müzelerden başlar, günümüze gelene kadar yukarda kısaca bahsedilen mimarlığın müzelerde görünümünden, koleksiyondan ziyaretçiye doğru yaşanan kaymaya kadar pek çok konuya değinir. İnsanların gündelik eşyalarının, klasik müzecilik anlayışına aykırı olarak sergilenmeye değer görülmesi ve bu eksende kurulan müzelerin kültürel boyutları, eğitimin müzeye dahilken müzeden atılıp sonra tekrar müzenin işlevlerine dahil edilmesi, zincir müze meselesi, mimarinin müzenin içeriğiyle uyumlu inşası gibi konularda sergi ziyaretçilerini bilgilendirmektedir.
Ceren Karadeniz sergisinde, bazısında çalışma imkânı da bulduğu müzelerdeki deneyimini, müzecilik tarihiyle ilişkilendirerek kronolojik olarak anlatmayı tercih eder. Bu tarih parantezi içinde sadece müzelere değil, onların kök saldığı toplumlara, anlayışlara, olaylara ve değişimlere odaklanır. Bu sayede sergi vesilesiyle müzelerin tarihi üzerinden onların geliştiği maddi şartlar ve kültürler göz önüne serilir. Örneğin sıradan insanın kültürel ve gündelik boyutunun müzeye kazandırılışı gösterilerek bunun nedenlerine odaklanılır. Sergi kronolojik olarak takip edildiğinde bilinçli olarak bir çevrimle tamamlanır. Müzelerin başlangıçtaki ideolojik temeli günümüzde de ana gösteren haline gelerek kendini bir zincir müze olan Louvre Abu Dabi Müzesi’nde var eder. Başlangıçtaki ideolojik içerikle bugünkü birbirinden farklı olsa da, kuruluş ve temsiliyet açısından Louvre Abu Dabi’nin önceliği varlığıyla verdiği politik mesajdır. Mesele bu yönüyle düşünüldüğünde sergi, müzelerin hem çok yönlü olarak değiştiğini, hem bazı noktalarda başlangıcıyla aynı hizada konumlandığını ima eder.
Mehmet Özgür Kızılkaya
